چند کلام حرف حساب!
«بسمه تعالی شأنه»
سُئِلَ الصَّادِقُ علیه السَّلامُ: عَلَى أَیِّ شَیءٍ بَنَیتَ عَمَلَکَ؟ قَالَ: عَلَى أَربَعَةِ أَشیَاءَ؛ عَلِمتُ أَنَّ رِزقِی لَا یَأکُلُهُ غَیرِی فَوَثِقتُ بِهِ وَ عَلِمتُ أَنَّ عَلَیَّ أُمُوراً لَا یَقُومُ بِأَدَائِهَا غَیرِی فَاشتَغَلتُ بِهَا وَ عَلِمتُ أَنَّ المَوتَ یَأخُذُنِی بَغتَةً فَاستَعدَدتُ لَهُ وَ عَلِمتُ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ عَلَیَّ فَاستَحیَیتُ مِنه.
ترجمه روایت
امام صادق (علیه السلام) پرسیده شد: عمل خود را بر چه اساس بنا نهاده‌ای؟ فرمودند: بر چهار چیز:
- دانستم که روزی‌ام را غیر از من نمی‌خورد، پس به آن اطمینان کردم.
- دانستم که کارهایی بر عهده‌ی من است که دیگری آن‌ها را انجام نمی‌دهد، پس به آن‌ها مشغول شدم.
- دانستم که مرگ ناگهان به سراغم می‌آید، پس برای آن آماده شدم.
- دانستم که خداوند نسبت به من و کارهایم آگاه و مطلع است، پس از او شرم کردم.
این روایت بیانگر پایه‌های ایمان، توکل، مسئولیت‌پذیری، آمادگی برای آخرت و مراقبت از اعمال در محضر خداوند است.
تجزیه و ترکیب
سُئِلَ = فعل ماضی مجهول.
الصَّادِقُ = نائب فاعل و مرفوع.
علیه = جار و مجرور، خبر مقدم و محلا مرفوع، متعلق به افعال عموم محذوف.
السَّلامُ = مبتدای مؤخر و مرفوع.
• جمله «علیه السَّلامُ» = معترضه و بدون محل اعرابی.
عَلَى = حرف جار.
أَیِّ = مجرور به حرف جار.
شَیءٍ = مضاف إلیه و مجرور.
جار و مجرور «عَلَى أَیِّ شَیءٍ» متعلق به فعل «بَنَیتَ» است.
بَنَیتَ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
عَمَلَکَ = مفعول به و منصوب + مضاف إلیه و محلا مجرور.
قَالَ = فعل ماضی + فاعلش ضمیر «هو» و محلا مرفوع، مرجع ضمیر: «الصادق علیه السلام».
عَلَى = جار.
أَربَعَةِ = مجرور به حرف جار.
أَشیَاءَ = مضاف الیه و مجرور، به خاطر غیرمنصرف بودن، فتحه نیابی گرفته است. (تنوین هم نگرفته است)
جار و مجرور «عَلَى أَربَعَةِ أَشیَاءَ» متعلق به فعل محذوف «بَنَیتُ» می‌باشد که به خاطر قرینه حذف شده است.
عَلِمتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
أَنَّ = حرف مشبهة بالفعل.
رِزقِی = اسم «أنّ» و تقدیرا منصوب + مضاف إلیه و محلا مجرور
لَا یَأکُلُهُ = حرف نفی + فعل مضارع للغائب و مرفوع + مفعول به و محلا منصوب.
غَیرِی = فاعل و تقدیرا مرفوع + مضاف الیه و محلا مجرور.
فَ = حرف عطف.
وَثِقتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
بِهِ = جار و مجرور، متعلق به «وَثِقتُ»
• جمله «وَثِقتُ بِهِ» به جمله «عَلِمتُ أَنَّ رِزقِی...» عطف شده است.
• جمله «عَلِمتُ أَنَّ رِزقِی... فَوَثِقتُ بِهِ» بدل از «أَربَعَةِ أَشیَاءَ» است و محلا مجرور.
وَ = حرف عطف.
عَلِمتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
أَنَّ = حرف مشبهة بالفعل.
عَلَیَّ = جار و مجرور، خبر مقدم «أَنَّ» و محلا مرفوع، متعلق به افعال عموم محذوف.
أُمُوراً = اسم «أنّ» و منصوب.
لَا یَقُومُ = حرف نفی + فعل مضارع للغائب و مرفوع.
بِأَدَائِهَا = جار و مجرور + مضاف الیه و محلا مجرور.
جار و مجرور متعلق به «لَا یَقُومُ»
غَیرِی = فاعل و تقدیرا مرفوع + مضاف الیه و محلا مجرور.
فَ = حرف عطف.
إشتَغَلتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
بِهَا = جار و مجرور متعلق به «إشتَغَلتُ»
• جمله «إشتَغَلتُ بِهَا» به جمله «عَلِمتُ أَنَّ عَلَیَّ أُمُوراً...» عطف شده است.
• جمله «عَلِمتُ أَنَّ عَلَیَّ أُمُوراً... فَاشتَغَلتُ بِهَا» عطف به «عَلِمتُ أَنَّ رِزقِی... فَوَثِقتُ بِهِ» شده و محلا مجرور.
وَ = حرف عطف.
عَلِمتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
أَنَّ = حرف مشبهة بالفعل.
المَوتَ = اسم «أنّ» و منصوب.
یَأخُذُنِی = فعل مضارع للغائب و مرفوع + فاعلش ضمیر «هو» و محلا مرفوع، مرجع ضمیر: «المَوتَ» + مفعول به و محلا منصوب.
بَغتَةً = حال از «هی» که مرجعش «المَوتَ» است و منصوب.
فَ = حرف عطف.
إستَعدَدتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
لَهُ = جار و مجرور متعلق به «إستَعدَدتُ»
• جمله «إستَعدَدتُ لَهُ» به جمله «عَلِمتُ أَنَّ المَوتَ یَأخُذُنِی...» عطف شده است.
• جمله «عَلِمتُ أَنَّ المَوتَ یَأخُذُنِی... فَاستَعدَدتُ لَهُ» عطف به «عَلِمتُ أَنَّ عَلَیَّ أُمُوراً... فَاشتَغَلتُ بِهَا» شده و محلا مجرور.
وَ = حرف عطف.
عَلِمتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
أَنَّ = حرف مشبهة بالفعل.
اللَّهَ = اسم «أنّ» و منصوب.
مُطَّلِعٌ = خبر «أنّ» و مرفوع.
عَلَیَّ = جار و مجرور متعلق به «مُطَّلِعٌ».
فَ = حرف عطف.
إستَحیَیتُ = فعل ماضی معلوم + (ضمیر مرفوعی متصل) محلا مرفوع.
مِنه= جار و مجرور متعلق به «إستَحیَیتُ».
• جمله «إستَحیَیتُ مِنه» به جمله «عَلِمتُ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ...» عطف شده است.
• جمله «عَلِمتُ أَنَّ اللَّهَ مُطَّلِعٌ... فَاستَحیَیتُ مِنه» عطف به «عَلِمتُ أَنَّ المَوتَ یَأخُذُنِی... فَاستَعدَدتُ لَهُ» شده و محلا مجرور.
منبع حدیث
📚 مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج12 ؛ ص172؛ ح 13806 (مؤسسة آل البیت علیهم السلام)
📚 بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج75، ص: 228، ح: 100.
📚 إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج1، ص: 188
📚 شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج2، ص: 97
📚 مجموعة ورام، ج2، ص: 9
پ.ن: در برخی از منابع اختلاف در تعبیر وجود دارد و حتی در بعضی این عبارت را از غیر اهل بیت علیهم السلام نقل کرده‌اند.
